Тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “ Дар бораи муқовимат ба терроризм” терроризм – ин - мафкураи зўроварњ ва таъсиррасонњ ба ѕабули ѕарори маѕомоти іокимияти давлатњ, маѕомоти худидоракунии шаірак ва деіот ё созмоніои байналмилалњ, ки бо тарсонидани аіолњ ва ё дигар шакліои зўроварии љайриѕонунњ алоѕаманд мебошад.
Террор ҳамчун роҳи расидан ба ҳадафҳо дар муборизаи сиесӣ тавассути зӯроварии ҷисмонӣ ва тарси ахлоқӣ-равонӣ аз замони пайдоиши тамаддуни инсонӣ маълум аст. Аммо, имрӯз терроризм ба яке аз хатарноктарин мушкилоти глобалии замони муосир, таҳдиди ҷиддӣ ба амнияти тамоми ҷомеаи ҷаҳонӣ табдил ёфтааст.
Терроризм ҷинояти бисерҷабҳа буда ҳадафи асосии он амнияти ҷамъиятӣ, инчунин таҷовуз ба ҳаёт ва саломатии шаҳрвандон, объектҳои инфрасохтори муҳим, муҳити табиӣ, муҳити иттилоотӣ, мақомоти идоракунии давлатӣ, ходимони давлатӣ ва ҷамъиятӣ мебошад.
Коршиносон тақрибан 200 намуди фаъолияти муосири террористиро ҷудо мекунанд. Асососитарини онҳо: терроризми сиесӣ, терроризми миллатгароӣ, терроризми динӣ, терроризми ҷиноятӣ мебошанд.
Усули асосии фаъолияти террористӣ шантаж (тарсонидани) мақомоти ҳокимият ва аҳолӣ бо хатари ҳалокати одамон, расонидани зарари зиёди молу мулкӣ ё сар задани дигар оқибатҳои ба ҷомеа хатарнок, ки бо мақсади вайрон кардани амнияти ҷамъиятӣ ва маҷбур намудани мақомоти ҳокимияти давлатӣ оиди баровардани қарорҳое, ки дар оянда ба манфиати террористон бигардад.
Терроризми сиесӣ як тактикаи муборизаи сиёсӣ мебошад, ки аз истифодаи (ё таҳдиди истифодаи) сиёсати зӯроварии муташаккил аз ҷониби субъектҳо бо мақсади куллан ё қисман тағйир додани сохти конститутсионӣ ё тартиботи иқтисодӣ дар кишвар иборат аст. Терроризми сиесӣ метавонад танҳо бо такя ба ҳадди ақал дастгирӣ ва ҳамдардии афкори ҷамъиятӣ вуҷуд дошта бошад. Дар шароити ҷудошавии пурраи иҷтимоӣ ва сиёсӣ ӯ ба шикасти зуд маҳкум мешавад. Дар ин миён террористон ба матбуот асосан такя мекунанд. Субъектҳои терроризми сиёсӣ, чун қоида, ҳизбҳои сиёсии радикалӣ, гурӯҳҳои алоҳида дар дохили ҳизбҳо ё иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, ташкилотҳои экстремистӣ мебошанд, ки шаклҳои қонунии муборизаи сиёсиро рад мекунанд ва ба фишори қувва такя мекунанд.
Терроризми динӣ дар таҳаммулнопазирии шадид нисбат ба намояндагони равияҳои гуногун ё муқовимати оштинопазир дар доираи як равия зоҳир мешавад. Аксар вақт бо мақсадҳои сиёсӣ, дар муборизаи созмонҳои динӣ бар зидди давлати дунявӣ ё барои тасдиқи ҳокимияти намояндагони яке аз динҳо истифода мешавад. Ифротгароён мақсад доранд, ки давлати алоҳидаро таъсис диҳанд, ки меъёрҳои ҳуқуқии он бо меъёрҳои як дини умумӣ барои тамоми аҳолӣ иваз карда шаванд. Аз ибтидои солҳои 80-уми асри XX терроризми динӣ дар шуури ҷамъиятӣ пеш аз ҳама бо исломгароии радикалӣ алоқаманд аст. Терроризм, ки бо шиорҳои исломӣ пӯшонида шудааст, натиҷаи исломӣ шудани терроризми иҷтимоӣ ва миллӣ дар Шарқи Наздик ва Миёна буд. Имрӯз он як ҷомеаи пурқудрати байналмилалӣ мебошад, ки тамоми минтақаҳои исломии сайёраро фаро мегирад. Як қатор ҳаракатҳои ҷудоиталабӣ дар Кашмир (Ҳиндустон), Филиппин, Ҷумҳурии Чеченистон бо терроризми динӣ алоқамандии зич доранд. Мисол: Ал-Қоида, ҳаракати Толибон (Афғонистон). Бародарони мусулмон (Миср) ва ғайра.
Терроризми миллатгароӣ дар тасдиқи бартарии миллат ё нажоди ифода ёфта, ба барангехтани таҳаммулнопазирии миллӣ, табъиз нисбати намояндагони халқҳои дигар равона шудааст ва мақсад дорад, ки миллати дигарро бо роҳи тарсонидан аз байн барад ва ҳокимияти он халос шавад. Терроризми миллатгароӣ бо сепаратизм, ки ба тағир додани сохтори мавҷудаи давлатӣ, мақоми ҳуқуқии ташкилотҳои миллӣ-давлатӣ ё маъмурӣ-ҳудудӣ, вайрон кардани ягонагии ҳудудии кишвар, баромадани ин ё он воҳидҳои ҳудудӣ аз ҳайати давлат, ташкили давлати мустақили худ алоқаманд аст. Ташкилотҳои этносепаратистӣ бо мақсади барҳам додани диктати иқтисодӣ ва сиёсии давлатҳои хориҷӣ (масалан: артиши ҷумҳуриявии Ирландия (Ирландияи Шимолӣ), ҳизби Коргарони Курдистон (Туркия), Батасуна, ЭТА (Испания), Фронти озодии миллии Корсика (Фаронса), Фронти озодии Квебек (Канада) ва ғайра.
Терроризми ҷиноятӣ аз истифодаи усулҳои зӯроварӣ ва тарсонидани ҷинояткорон иборат аст, ки аз амалияи ташкилотҳои террористӣ гирифта шудаанд. Субъектҳои асосии терроризми ҷиноятӣ ҷомеаҳои муташаккили ҷиноятии дорои хусусияти миллӣ мебошанд, ки тарсонидан ва зӯровариро ҳамчун воситаи асосии таъсиррасонӣ ба намояндагони ҳукумат, рақибони тиҷоратии худ бо мақсади тақсимоти соҳаҳои таъсир, моликият ва ҷараёни молиявӣ истифода мебаранд. Шаклҳои зуҳур: қатли қасдан фармоишуда, ҷанҷол байни гурӯҳҳои асосии рақиб, фиреби зӯроварӣ ва ғайра.
Фаъолияти террористњ - фаъолияте, ки ба содир намудани як ва ё якчанд їинояти дорои хусусияти террористњ равона шудааст ва кирдоріои ташкил, банаѕшагирњ, тайёрњ ва содир намудани амаліои террористиро дар бар гирифтааст, моил кардан ба содиркунии амаліои террористњ, даъвати зўроварњ бо іадафіои террористњ, ташкили гурўііои іарбикардашудаи љайриѕонунњ ё ташкилоти їиноятњ бо маѕсади содир намудани амаліои террористњ, инчунин иштирок намудан дар оніо, їалб кардан, мусаллаі намудан ё истифодаи террористон, инчунин ба оніо омўзонидани малакаи террористњ, маблаљгузории ташкилоти террористњ ё террористон, дар іама шакл кумак расондан ба ташкилотіое, ки фаъолияти оніо тибѕи ѕонунгузории Їуміурии Тоїикистон террористњ эътироф шудааст, таблиљоти љояіои терроризм, паін кардани мавод ё иттилооте, ки ба амалигардонии фаъолияти террористњ даъват менамояд ё зарурати амалигардонии чунин фаъолиятро асоснок ё сафед мекунанд, аз їумла бо истифодаи шабакаіои иттилоотию телекоммуникатсионии истифодаи умум ва Интернет, мусоидат кардан ба тайёр ва содир намудани амаліои террористиро дар бар гирифтааст.
Фаъолияти террористии байналмилалњ - фаъолияти террористие, ки аз їониби террорист ё ташкилоти террористњ дар іудуди зиёда аз як давлат амалњ гардонида мешавад ё ба манфиатіои зиёда аз як давлат зарар мерасонад, аз їониби шаірвандони як давлат нисбати шаірвандони давлати дигар ё дар іудуди давлати дигар содир мегардад, берун аз іудуди давлатіое содир шудааст, ки іам террорист ва іам їабрдидаи терроризм шаірвандони ин давлатіо мебошанд. Ҷиноятіои дорои хусусияти террористњ - їиноятіое, ки дар моддаіои 179, 179(1), 179(2), 179(3), 181, 182, 184, 184(1), 184(2), 184(3), 184(4), 185, 193, 194, 194(1), 194(2), 194(3), 194(4), 194(5), 310 ва 402 Кодекси їиноятии Їуміурии Тоїикистон пешбинњ шудаанд.
Тамоюлҳои асосии рушди терроризми муосир инҳоянд:
- густариши ҷуғрофияи терроризм дар ҷаҳон ва интернационализатсияи он;
- тақвияти таъсири мутақобилаи омилҳои гуногуни дохилӣ ва хориҷии иҷтимоӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва дигар омилҳое, ки ба пайдоиш ва паҳншавии терроризм мусоидат мекунанд;
- баланд бардоштани сатҳи ташкили фаъолияти террористӣ, ташкили гурӯҳҳои калони террористӣ бо инфрасохтори пешрафта;
- тақвияти робитаи терроризм ва ҷинояткории муташаккил;
- рушди таъминоти молиявӣ ва моддию техникии сохторҳои террористӣ; талоши субъектҳои терроризм барои ба даст овардани воситаҳои қатли ом;
- кӯшиши истифодаи терроризм ҳамчун воситаи дахолат ба корҳои дохилии давлатҳо;
- истифодаи субъектҳои терроризми ташкилотҳои байналмилалии ғайриҳукуматӣ;
- таҳия ва такмили шаклҳо ва усулҳои нави терроризм, ки ба васеъ кардани оқибатҳои амалиёти террористӣ ва афзоиши шумораи қурбониён нигаронида шудаанд.
Дараҷаи хатари таҳдидҳои амалҳои террористӣ аз сатҳи такмили шаклҳо, усулҳо, қувваҳо ва воситаҳои фаъолияти террористӣ, тактикаи татбиқи он, инчунин самаранокии тадбирҳои зиддитеррористии системаҳои миллӣ ва байналмилалии муқовимат ба терроризм вобаста аст.
Муқовимат ба терроризм бошад - ин фаъолияти маѕомоти іокимияти давлатњ, маѕомоти худидоракунии шаірак ва деіот ва маѕомоти дигар оид ба пешгирии терроризм, аз їумла ошкорсозњ ва минбаъд бартараф намудани сабабу шароитіои ба содиршавии амали террористњ мусоидаткунанда, ошкорсозњ, огоіонњ, пешгирњ, ѕатъ намудан, кушодан ва тафтиш кардани амали террористњ, то іадди камтарин расонидан ва (ё) бартараф намудани оѕибатіои амали террористњ мебошад.
Мубориза бо терроризм муносибати ҳамаҷонибаро ба таҳлили манбаъҳо ва субъектҳои фаъолияти террористӣ муайян намудани вазифаҳо ва минтақаи масъулияти ҳар як субъекти мубориза, саривақт муайян кардани афзалиятҳо дар ҳалли вазифаҳои гузошташуда, такмил додани ташкилот ва ҳамкории воҳидҳои оперативӣ, оперативӣ-ҷангӣ, низомӣ, тафтишотӣ дар асоси ҷорӣ намудани принсипи штабии ташкили идоракунии амалиети зиддитеррористӣ ва таъмини захираҳое, ки маҷмӯаҳои замонавии дастгоҳӣ-барномавӣ (системаҳои автоматикунонидашудаи идоракунӣ) - ро дар бар мегиранд, талаб менамояд. Яке аз шартҳои асосии баланд бардоштани самаранокии мубориза бо терроризм воридшавии фаврӣ ба сохторҳои террористӣ, гирифтани маълумоти пешгирикунанда дар бораи нақшаҳои онҳо оид ба содир намудани амалҳои террористӣ, фаъолият оид ба паҳн кардани идеологияи терроризм ва экстремизм, сарчашмаҳо ва каналҳои маблағгузорӣ, таъминоти силоҳ, аслиҳа ва дигар воситаҳо барои фаъолияти террористӣ. Шарти ташкили самараноки мубориза бо терроризм пеш аз мӯҳлат омода кардани қувва ва воситаҳои субъектҳои муқовимат ба терроризм барои пешгирии амали террористӣ дар ҷараёни машқҳои тактикӣ-махсус, оперативӣ-тактикӣ мебошад, ки аз ҷониби штабҳои оперативӣ дар сатҳи минтақавӣ ташкил карда мешаванд.
Кам кардан ё бартараф кардани оқибатҳои зуҳуроти терроризм
Ин фаъолият бояд ба ҳалли вазифаҳои асосии зерин равона карда шавад:
• пешгирии (кам кардани) талафоти инсон дар асоси афзалияти ҳифзи ҳаёти инсон аз талафоти моддӣ ва молиявӣ (ба истиснои ҳаёти террористон);
• гузаронидани саривақтии корҳои наҷотдиҳӣ ва расонидани ёии тиббӣ ва дигар кӯмакҳо ба шахсоне, ки дар пешгирии амали террористӣ иштирок доранд, инчунин шахсони аз амали террористӣ зарардида, барқарорсозии минбаъдаи иҷтимоӣ ва равонии онҳо;
• кам кардани оқибатҳои номатлуби ахлоқӣ-психологии таъсири амалҳои террористӣ ба ҷомеа ё гурӯҳҳои алоҳидаи иҷтимоӣ;
• барқарорсозии объектҳои вайроншуда ва харобшуда; ҷуброни зарари расонидашуда ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқие, ки аз амалҳои террористӣ зарар дидаанд (ба истиснои террористон).
Шартҳои татбиқи муваффақонаи чорабиниҳо оид ба рафъи оқибатҳои амали террористӣ баҳисобгирии хусусиятҳои ҳолатҳои фавқулоддаи вобаста ба содир намудани амалҳои террористӣ, вобаста ба объектҳои таҷовуз ва хусусияти таъсири террористӣ, ташаккули нақшаҳои намунавии ҷалби қувва ва омодагии пешакии онҳо, аз ҷумла дар рафти машқҳо мебошад.
Маҷмӯи чораҳо, шаклҳо ва усулҳои муқовимат ба терроризм Мувофиқи мундариҷаи самтҳои асосии муқовимат ба терроризм, фаъолияти зиддитеррористӣ тавассути татбиқи маҷмӯи тадбирҳо амалӣ карда мешавад, ки дар ҷараёни он шаклҳо ва усулҳои гуногун - технологияҳо, усулҳо ва воситаҳои ба ҳам алоқаманд ва мувофиқашуда ба субъектҳои терроризм истифода мешаванд, омилҳое, ки ба пайдоиш ва рушди он мусоидат мекунанд, оқибатҳои зуҳуроти террористӣ. Дар доираи фаъолият оид ба пешгирии терроризм усулҳои сиёсӣ, иҷтимоию иқтисодӣ, иттилоотию таблиғотӣ, таълимӣ, инчунин усулҳои ҳифзи ҷисмонӣ, техникӣ ва пешгирии ҳуқуқӣ, ки барои паст кардани сатҳ ва миқёси таҳдидҳои террористӣ аҳамияти аввалиндараҷа доранд, истифода мешаванд. Онҳо ният доранд, ки ба равандҳои иқтисодӣ, сиесӣ, иҷтимоӣ, миллӣ ва мазҳабӣ, ки метавонанд муноқишаҳои васеи ҷамъиятиро ба вуҷуд оранд ва дар натиҷа, таъсири мутамарказ расонанд, зуҳуроти террористӣ; муҳофизат аз ормонҳои террористии шаҳрвандон (гурӯҳҳои шаҳрвандон); огоҳ кардани ташаккули ниятҳои террористӣ; душвор кардани амалҳои субъектҳои фаъолияти террористӣ. Аз рӯи хусусияти объекти таъсири пешгирикунанда, шаклҳои гуногуни пешгирии умумӣ ва суроғавӣ бо назардошти хусусиятҳои демографӣ, этно-конфессионалӣ, инфиродӣ-психологӣ ва дигар хусусиятҳои он истифода мешаванд.
Яке аз самтҳои асосии мубориза бо зуҳуроти террористӣ ва экстремистӣ дар байни ҷамъият гузаронидани корҳои пешгирикунанда дар байни ҷавонон махсусан муҳим аст, зеро маҳз муҳити зикршуда бо сабаби як қатор омилҳои гуногун яке аз осебпазиртарин дар робита ба таъсири манфии гурӯҳҳои гуногуни зиддиҷамъиятӣ ва ҷиноятӣ мебошад. Ноамнии иҷтимоӣ ва моддии ҷавонон, номукаммалии равонӣ, вобастаги аз ақидаи дигарон танҳо баъзе аз сабабҳои имконпазирии паҳншавии сабуки ғояҳои радикалӣ дар байни ҷавонон мебошанд. Аз рӯи таҳлилҳо дар ҷаҳон аксаран ҷавонон ба ин гӯруҳҳо тезтар ҷалб карда мешаванд.
Роҳбарони гурӯҳҳои экстремистии гуногунҷабҳа ҷавононро ба иттиҳодияҳои худ ҷалб мекунанд ва аксар вақт ба онҳо ваъда медиҳанд, ки ҳамаи мушкилот, аз ҷумла мушкилоти моддии онҳоро ба осонӣ ҳал мекунанд. Ҷавонони бетаҷриба аксар вақт ҳатто дар бораи он фикр намекунанд, ки бо иштирок дар фаъолияти чунин ташкилоту гуруҳҳо онҳо на танҳо мушкилоти мавҷудаи худро ҳал намекунанд, балки барои худ мушкилоти зиёди навро эҷод мекунанд, ки дар асл ояндаи худро нобуд мекунанд.
Албатта, пешгирии терроризм ва экстремизм дар байни ҷавонон нисбат ба рафъи оқибатҳои чунин ҳодисаҳо хеле фоиданоктар мебошад. Аз ҷумла, амалҳои зеринро пешниҳод кардан мумкин аст, ки ба кам кардани зуҳуроти радикалӣ дар байни ҷавонон сабаб шуда метавонад:
1. Гузаронидани чорабиниҳои ҳамаҷониба оид ба ташаккули фарҳанги ҳуқуқӣ дар байни ҷавонон. Аз ҷумла, тарбияи ҳуқуқӣ метавонад ба ин мусоидат кунад. Донистани ҳуқуқ ва озодиҳои худ ба насли ҷавон ҳисси эҳтиром ба ҳуқуқ ва озодиҳои дигарон, аз ҷумла ҳаёт, саломатӣ ва шаъну шарафи онҳо мусоидат хоҳад кард.
2. Тарбияи ҷавонон дар ҷаҳонбинии таҳаммулпазир, муносибати таҳаммулпазир ба ҳама одамон, новобаста аз миллат, дин, вазъи иҷтимоӣ, молу мулкӣ ва дигар ҳолатҳо. Тавре ки маълум аст, Кониститутсия ҳама гуна шаклҳои маҳдуд кардани ҳуқуқи шаҳрвандонро аз рӯи аломатҳои мансубияти иҷтимоӣ, нажодӣ, миллӣ, забонӣ ва динӣ манъ мекунад. Ва ҳар як шахс аз кӯдакӣ бояд фикр кунад, ки ҳама одамонро эҳтиром кардан лозим аст, новобаста аз вазъият одамонро аз рӯи ягон аломат тақсим кардан мумкин нест. Ин барои муқовимат ба намудҳои гуногуни ифротгароии динӣ, миллӣ ва иҷтимоӣ кӯмак хоҳад кард.
3. Такмили масъалаҳои фароғат ва истироҳати ҷавонон. Пӯшида нест, ки бисёре аз ҷавонон ба созмонҳои гуногуни радикалӣ асосан аз сабаби машғул набудан ба варзиш ё ин, ки таҳсил яъне дар ҳолатӣ бекорӣ ворид мешаванд. Дар ин самт мо бояд на танҳо дар шаҳру ноҳияҳои калон, балки дар маҳалҳои хурдтарини аҳолинишин низ фаъолияти клубҳо, хонаҳои фарҳанг, кинотеатрҳо, осорхонаҳо ва дигар муассисаҳои иҷтимоӣ – фарҳангиро фаъолона ба роҳ монем. Инчунин зарур аст, ки дар байни ҷавонон тарзи ҳаёти солим, варзиш ва тарбияи ҷисмонӣ фаъолона тарғиб карда шавад. Бояд қайд кард, ки чорабиниҳои номбаршуда бояд барои тамоми ҷавонон аз ҷиҳати моддӣ дастрас бошанд.
4. Баланд бардоштани сатҳи амнияти иҷтимоӣ ва моддии ҷавонон, кӯмаки бо шуғл таъмин намудани мутахассисони ҷавон, дастгирии барномаҳои манзил барои ҷавонон.
Ин чораҳо метавонад ҷавононро аз содир кардани амалҳои ғайриқонунӣ ва гирифтани маблағҳои моддӣ аз террористон ва ифротгароён боз доранд.
Бобозода Фаридун Сайфидин, мудири бахши ташкили ёрии ҳуқуқии якумдараҷаи Муассисаи давлатии “Маркази ёрии ҳуқуқӣ”-и Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон